E vërteta duhet të bëhet udhërrëfyesi ynë në të kaluarën, të tashmen dhe të ardhmen. Nuk duhet të ketë devijime prej tij. E vërteta është një nga vlerat e përbashkëta të demokracive. Nëse vjen koha që fuqitë e mëdha të angazhohen drejtpërdrejt në mosmarrëveshjen maqedono-bullgare, politikanët do të kërkojnë ndihmën e historianëve të tyre. Atëherë do të kuptojmë se sa i pajtueshëm është mendimi ynë historik me botën. Një kohë e tillë nuk ka ardhur, tha ambasadori amerikan në vendin tonë, dhe pritjet janë që politikanët e Maqedonisë dhe Bullgarisë të gjejnë një zgjidhje që do të hapë dyert për në BE.
Në vend që të shohin se deri në çfarë mase puna e tyre deri më tani është në përputhje me faktet objektive historike, historianët maqedonas po i hapin një front qeverisë së tyre kundër përpjekjeve për ta udhëhequr atë në rrugën evropiane të pajtimit me Bullgarinë. Frika e tyre se “koka e prerë e Nevena Georgievska Dunja, vrasja e të rinjve Vatash ose Holokausti i hebrenjve” do të harrohen janë të pabaza. Askush nuk mund t’i fshijë ato fakte historike.
Pajtimi midis Amerikës, Britanisë ose Francës me Gjermaninë nuk është në kurriz të së vërtetës historike. Dëshmi për këtë janë seritë dokumentare të History Channel, filma të panumërt dhe literaturë e gjerë historike mbi nazizmin dhe fashizmin. E megjithatë, amerikanët e sotëm, britanikët dhe francezët janë miqtë më të mirë me gjermanët e sotëm. Këta popuj tani ndajnë të njëjtat vlera demokratike dhe i rrisin fëmijët e tyre në një frymë tolerance, faljeje dhe mos foljeje. Duke mos harruar aq shumë atë që Gjermania u ka bërë hebrenjve, sesa atë që një komb mund t’i bëjë një tjetri nëse shpirtrat e këqij lejohen të dalin nga shishja.
Në vitet nëntëdhjetë, vajza ime më e vogël Vladica kaloi përvojën e ndryshimit të shkollave – kopshtin në Nju Jork, klasën e parë në Hristijan Todorovski Karpos në Shkup dhe të dytën në Shkollën Riverside në Princeton. Pastaj kthehemi në Karposh. Nga vlerat që sistemi shkollor amerikan i ka futur asaj, ajo nuk mund të shpëtojë sot: përpjekja për barazi, kozmopolitizëm, kujdesi për mjedisin njerëzor, për të përmendur vetëm disa.
Në shkollën në Shkup, nga ana tjetër, vajza shtatë-tetë vjeçare ishte e impresionuar me numrin e heronjve që ka Maqedonia dhe mënyrën e tmerrshme në të cilën ata i dhanë fund jetës së tyre të re. Ai nuk e kuptoi se kush çfarë i bëri kujt, por ai kurrë nuk ra në grackën e zemërimit dhe urrejtjes ndaj kombeve të tjera. Ai arriti në përfundimin se “të gjithë popujt e Ballkanit urrejnë njëri -tjetrin”, i ndjekur nga një numërim i saktë se kush urren kë. Unë nuk i thashë se fillimet e urrejtjes i vura re në vitet tetëdhjetë, kur sistemi njëpartiak u shemb dhe Jugosllavia, në të cilën njerëzit u burgosën për fyerje verbale në baza kombëtare, filloi të shembet. Kur shtypja u qetësua, ne ishim të lirë të fyheshim, kështu që gjëja e parë që doli në sipërfaqe ishte zemërimi dhe urrejtja ndaj popujve të tjerë.
Jo, “koka e prerë e Nevena Georgievska-Dunja, vrasja e shtatë të rinjve Vatak dhe Holokausti i hebrenjve” nuk do të harrohet nëse politika e Maqedonisë i çon njerëzit drejt faljes dhe pajtimit. Ai vetëm do t’i çlirojë qytetarët nga zemërimi dhe urrejtja dhe do t’i bëjë ata qytetarë të Evropës dhe botës. Kjo do t’i bëjë ata më pak të ndjeshëm ndaj ideologjive ekstreme që kërcënojnë paqen dhe përparimin. Sa i përket kombit maqedonas, sot ai ka të gjitha mjetet për t’u përfshirë në fushën e gjerë të konkurrencës kulturore midis kombeve. Afirmimi i tij, nga ana tjetër, kërkon vetëm punë dhe disiplinë.
